پژوهشکده ی قرآن و حدیث

یکی از مباحثی که در فقه الحدیث مطرح می شود کشف مراد جدّی روایت می باشد که برای این کشف باید از قرینه ها استفاده کرد. قرینه ها به چند دسته تقسیم می شوند از جمله قرینه های منفصل لفظی می باشند. یکی از قرائن منفصل لفظی سبب ورود ها می باشند. سبب ورود تقریبا مانند سبب نزول در مورد آیات قرآن هستند. منظور از سبب ورود حادثه یا اتفاق یا فضایی را گویند که روایت در آن فضا صادر شده است. فهم سبب ورود روایت از این جهت مهم است که ممکن است یک روایت سبب ورود خاص داشته باشد و نشود آن را به عنوان یک روایت که برای همه صادر شده در نظر گرفت. درست مثل برخی از آیات که سبب نزول خاص دارند مانند آیه ی ولایت که فقط در مورد حضرت علی علیه السلام نازل شده است و در واقع سبب نزول خاص دارد.
حال روایاتی هستند که سبب ورود خاص دارند و قابلیت تعمیم ندارند از جمله روایتی که در مورد بشارت ماه ربیع صادر شده است. در این روایت سبب ورود از این قرار است که : روزی پیامبر(ص)در مسجد قبا بودند و عده ای از اصحاب او در کنارش بودند، حضرت فرمودند:اولین کسی که در این ساعت بر شما وارد می شود مردی از اهل بهشت است، زمانی که اصحاب آن را شنیدند گروهی از آنان برخاستند و بیرون رفتند و هر یک از آن ها دوست داشت که برگردد و اولین شخصی باشد که داخل شده است و لذا بهشت بر او واجب شود، اما پیامبر(ص)آن را می دانست، پس به آن عده از اصحاب که نزد او باقی مانده بودند فرمود: جماعتی با سبقت گرفتن  از یکدیگر به شما داخل خواهند شد پس هر کس که از آن ها مرا به خارج شدن ماه آذار(همان ماه صفر) بشارت بدهد بهشت سزاوار اوست، آن عده وارد شدند و ابوذر نیز همراه با آنان داخل شد، پیامبر(ص) به آن ها فرمودند: ما در کدام ماه از ماه های رومی قرار داریم؟ ابوذر پاسخ داد: ای رسول خدا ماه آذار تمام شده است. پس پیامبر(ص)فرمود: ای ابوذر آن را می دانستم، ولی دوست داشتم قومم بدانند که تو مردی از اهل بهشت هستی.
همانطور که ملاحظه نمودید این روایت سبب ورود خاص دارد و قابل تعمیم به دیگران نیست، یعنی این طور نیست که هر کس ورود ماه ربیع را بشارت داد بهشتی باشد، این نتیجه فقط شامل اباذر بوده و مابقی افراد را شامل نمی شود.

از دیگر روایاتی که شاید اشاره به سبب ورود آن خالی از لطف نباشد این روایت است که از پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله روایت شده که فرمودند: «افطر الحاجم و المحجوم» به این معنی که کسی حجامت کننده و حجامت شونده روزه ی خودشان را افطار کنند. برخی از این روایت این طور برداشت کرده اند حجامت یکی از مبطلات روزه است در حالی که سبب ورود روایت مطلب دیگری را بیان می کند.

در مورد سبب ورود این حدیث آمده است که روزی از روزهای ماه رمضان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله از کنار دو نفر که در حال حجامت بودند عبور کردند، آن دو نفر در حال غیبت و بدگویی از رسول خدا بودند. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله پس از دیدن این منظره فرمودند: افطر الحاجم و المحجوم
مشخص است که سبب ابطال روزه ی این دو نفر حجامت نبوده بلکه غیبت و بدگویی آنها سبب ابطال روزه ی آنها بوده است.

پس از بررسی نمونه های بالا نقش و اهمیت سبب ورود در فهم حدیث مشخص شد.